Hình Trương Vĩnh Ký được chụp tại Paris 1863, khi ông tháp tùng phái đoàn triều Nguyễn, sang Pháp chuộc lại 3 tỉnh miền Đông Nam Bộ.
Lúc này Trương Vĩnh Ký mới 26t, nhưng đã thông thạo 25 ngôn ngữ Đông-Tây ! Ông làm thông ngôn cho vua Đồng Khánh và Thống đốc Nam Kỳ.
Trương Vĩnh Ký chủ trương tiếp thu văn minh phương Tây; nhưng đề cao và duy trì văn hóa, đạo đức phương Đông, làm nền tảng tiến bộ. Ông chấp nhận làm việc với Tây để tạo mối giao hòa, giúp 2 bên cùng “Lắng nghe và thấu hiểu” nhằm tránh sự xung đột, mà lợi thế thường nghiêng về kẻ mạnh.
Dẫu làm cho Tây, suốt đời ông vẫn mặc quốc phục : khăn đen, áo dai, tóc búi (nhà nhiếp ảnh Pháp đã chụp nghiêng để thể hiện mái tóc) và không thèm nhập tịch Pháp. Tên Pétrus là tên Thánh bên đạo Công giáo, tiếng việt là Phêrô.
Trình độ uyên bác và sức làm việc phi thường của ông, đã đem lại cho đương thời và hậu thế 1 kho kiến thức về quốc ngữ , địa lý Nam Kỳ, văn-học-sử mà đến nay khó người sánh được.
Trương Vĩnh Ký đã được tạp chí phương Tây bình chọn là 1 trong 18 nhà bác hoc của thế kỷ XIX.
Ít người biết rằng, nhiều giống cây trồng ở Nam Bộ xuất phát từ Cái Mơn, Chợ Lách là nhờ công sưu tầm và phổ biến của ông.
Những năm cuối đời Trương Vĩnh Ký sống cảnh khó nghèo, chỉ lo xuất bản sách, để lại cho đời sau.
Khu đất có cổng tường, nhà bia mộ ở vùng Chợ Quán (nay ở số 120 Trần Hưng Đạo, Q.5) là nơi ông đã hòa lẫn cùng cát bụi Sài Gòn.
1928, ngôi trường trung học lớn nhất Sài Gòn được đặt tên ông.
Sau 1975, trường này cùng đường Pétrus Ký đã bị cs đổi thành Lê hồng Phong.
(nguồn 150 hình bóng Sài Gòn, Tam Thái)
*-* Đọc thêm
* Học giả Pháp Jean Bouchot cuối thế kỷ 19 khẳng định Trương Vĩnh Ký là "một nhà bác học duy nhất ở Đông Dương và cả với nước Trung Hoa hiện đại". Ông viết:: "Người dân hoàn toàn Nam Kỳ ấy sánh kịp với các nhà thông thái xứng đáng nhất của Âu châu trong đủ ngành khoa học...".
Nhà văn Sơn Nam: "Ông Trương Vĩnh Ký từ khi đỗ đạt cho đến khi mất vẫn tỏ ra thân Pháp. Tuy nhiên, người ở miền Nam không bao giờ khinh rẻ ông. Ông không gia nhập Pháp tịch...Ông này khi sanh tiền tuy là nhà nước tin cậy mặc dầu chớ chẳng hề ỷ thế mà hại quê hương, chỉ vẽ cho các quan Lang sa biết phong tục lễ nghĩa của con nhà An Nam. Thiệt là quan thầy của cả và Nam Kỳ...".
Giáo sư Thanh Lãng: "Trương Vĩnh Ký không đạo mạo, không đài các, không cao kỳ; ông trai trẻ hơn, ông mới hơn...Và nhờ ông, câu văn Việt được giải phóng khỏi những xiềng xích chữ Hán. Chủ trương của ông chính là "cách nói tiếng An Nam ròng" và viết "trơn tuột như lời nói". Nếu đem phân tích theo ngữ pháp thì thấy lôi thôi, nhưng so với văn xuôi khác ra đời sau ông 20, 30 năm, văn ông vẫn còn hay hơn, mạch lạc khúc chiết hơn.
Nhà nghiên cứu Lê Thanh: "Từ nhỏ được giáo dục theo phương pháp Âu Tây, khi trưởng thành theo giúp việc người Pháp, thế mà bằng hữu viết thư giục ông, ông không nghe, vẫn khăng khăng từ chối để suốt đời được giữ bộ quần áo Việt Nam và suốt đời là một người Việt Nam thuần túy.
St