Đòn tấn công của Mỹ làm sụp đổ trục Nga – Iran – Trung Quốc ?
Trong nhiều năm, các yếu tố thúc đẩy Trung Quốc, Nga và Iran xích lại gần hơn, đó là cả ba nước cùng chống Mỹ, đều hưởng lợi từ việc gây rối cho phương Tây ở Ukraina và Trung Đông, đồng thời thúc đẩy sự chia rẽ giữa Mỹ và châu Âu. Tuy nhiên, cuộc chiến do Israel tiến hành và nhất là đòn tấn công của Mỹ ngày 22/06/2025, cho thấy sự « cô
đơn » của Iran trong trục bài Mỹ ba bên này.
Kể từ đầu cuộc xung đột giữa Israel và Iran cho đến ngày Mỹ dội bom phá hủy ba điểm hạt nhân của Iran, giới quan sát từng dự đoán Trung Quốc – đối tác mạnh nhất trong bộ ba chống Mỹ – sẽ nhanh chóng cung cấp tên lửa tầm ngắn và các thiết bị phòng không cho Iran. Tương tự, việc ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đến Matxcơva, bên đã được Teheran hỗ trợ drone Shahed chống Ukraina, dường như cũng nhằm hy vọng có được sự hỗ trợ quân sự của Nga.
Nhưng những gì Teheran nhận được là những tuyên bố chung chung, lên án chiến dịch quân sự của Israel là « trơ tráo », « vi phạm chủ quyền của Iran » hay đề nghị đứng ra làm trung gian hòa giải nhằm « khôi phục hòa bình và ổn định Trung Đông ».
Theo nhà nghiên cứu Zineb Riboua, Viện Hudson, một trung tâm tư vấn bảo thủ, được tờ Nikkei Asia (27/06/2025) trích dẫn, những động thái này cho thấy Nga và Trung Quốc đang đi ngược lại với những gì hai nước này tự phô trương như là một « giải pháp thay thế » với các nước yếu thế hơn, phải phụ thuộc nhiều vào sức mạnh của Mỹ. Giống như nhà độc tài Bachar Al Assad tại Syria, chế độ thần quyền Teheran lần này « không thể trông cậy vào Nga hay Trung Quốc khi tình hình trở nên khó khăn ». Bắc Kinh cân nhắc và nhận thấy rằng ủng hộ chế độ Teheran giống như là một khoản đầu tư kém hợp lý so với việc duy trì quan hệ kinh tế và ngoại giao với phương Tây.
Nga – Trung đứng ngoài cuộc : Một đòn giáng mạnh cho Iran
Theo Leon Aron, một nhà quan sát địa chính trị, tác giả tập sách « Riding the Tiger: Vladimir Putin’s Russia and the Uses of War », trên trang The Atlantic (29/06/2025), đó cũng là vì Iran, Nga và Trung Quốc có hệ tư tưởng, chế độ chính trị và mục tiêu chiến lược khác nhau. Và mối quan hệ của Iran với hai đối tác lớn hơn mình là « cực kỳ » bất cân xứng.
Nếu Trung Quốc là khách hàng dầu lửa chính của Iran (90% lượng dầu xuất khẩu của Iran), nhà cung ứng vật liệu – công nghệ thiết yếu cho chương trình phát triển vũ khí Iran, thì trên thực tế, Iran chỉ là một đối tác thương mại thứ yếu khi chỉ cung cấp có 10% nhu cầu dầu hỏa của Trung Quốc. Thêm vào đó, nền kinh tế Trung Quốc lớn gấp 40 lần so với của Iran.
Về phía Nga, nhà nghiên cứu về Iran, Nikita Smagin, trả lời đài Europe 1 đánh giá, việc Iran cung cấp drone Shahed-136 đã là chuyện quá khứ. Hợp tác quân sự giữa hai nước đã đạt đỉnh điểm vào năm 2022. Tính đến đầu năm 2024, có đến 90% linh kiện Shahed không phải là của Iran, ngoài phần động cơ.
Cũng theo The Atlantic (18/06/2025), được Europe 1 dẫn lại, cho rằng, « chương trình nghị sự chống phương Tây mà Điện Kremlin bị ám ảnh đã nâng cao vị thế của Cộng hòa Hồi giáo như một đối tác, nhưng Putin còn những lợi ích khác trong khu vực - chẳng hạn như mối quan hệ lâu dài nhưng phức tạp với Israel và nhu cầu điều phối giá dầu với OPEC - vì vậy, ông ấy luôn lưu tâm đến những ranh giới đỏ của Israel và các quốc gia vùng Vịnh khi nói đến hợp tác quốc phòng với Teheran. »
Tóm lại, như nhận xét của Leon Aron, vào những thời điểm bình lặng, Trung Quốc giống như Nga, rất hồ hởi sử dụng Iran như một công cụ tấn công, chống lại Hoa Kỳ và các đồng minh của nước này